Integriteit in onze samenleving van de 21ste eeuw

Lezing van Herman Wijffels voor leden, partners en genodigden van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap in het Zwanenbroedershuis te Den Bosch, op maandagavond 10 oktober 2011.
Samenvatting, opgetekend door Frits Philips

Voor een volle bak – partners, genodigden en leden van de Broederschap – gaf Herman Wijffels zijn bezielde en inspirerende visie op wat “Integriteit “ in deze eeuw voor onze samenleving betekent. 

“Integriteit” heeft voor Wijffels te maken met “zuiver, betrouwbaar, oprecht, zorgvuldig”: heel latend en heel makend (=helend). “Voor integer gedrag moeten we niet op zoek naar externe normen, waaraan we moeten voldoen (“Compliance gaat niet werken in de 21ste eeuw!”) maar naar binnen om contact te maken met wat we “deep down” weten wat juist is, wat past in de situatie, wanneer we als individu verantwoordelijkheid nemen voor het geheel, waarvan wij deel uitmaken. Bijvoorbeeld: bij duurzaam, maatschappelijk verantwoord, ondernemen past het niet om de leiders van ondernemingen d.m.v. bonussen om te kopen om de dienstbaarheid van de onderneming jegens de samenleving als geheel in te ruilen voor het maximaliseren van toekomstige kasstromen met veronachtzaming van alle andere belangen en partijen, die bij de onderneming betrokken zijn: consumenten, leveranciers, medewerkers, de sociale omgeving, het milieu. Het egocentrisme van dit kapitalisme, puur op financiële, korte termijnaandeelhouders belangen gericht, zal zich vroeger of later tegen de onderneming richten. Winst als middel t.b.v. de continuïteit laat zich niet ongestraft tot enig doel verheffen. Dit leidt tot vervreemding, die bijvoorbeeld tot uitdrukking komt in protesten op Wall Street en het feit dat veel jonge talenten zich vestigen als ZZP-er, omdat zij zich niet herkennen in de puur op winst gerichte cultuur van die grote(re) organisaties.

Integriteit houdt in, dat we leven in verbinding met het geheel; dat we ons gedrag daarop afstemmen om helend te werken of het heel te laten. Dit dienen wij te doen met respect voor – en zicht op – de menselijke waardigheid van ieder individu. Op zijn behoefte en mogelijkheden om zich te ontwikkelen en een eigen bijdrage te leveren aan de kwaliteit van samen leven. En natuurlijk speelt economie daar een rol in. Echter, een piramidaal opgebouwde organisatie beknot die mogelijkheden juist, een andere reden waarom velen kiezen voor de autonomie van het zelfstandig ondernemerschap als ZZP-er. “Er zijn in onze organisaties te veel managers en te weinig leiders. Managers houden zich bezig met leiding geven aan medewerkers binnen bestaande, overgeleverde kaders zonder zich af te vragen hoe zinvol die kaders nu nog zijn. Leiders brengen mensen tot een nieuwe manier van samen werken en samen leven. Vanuit nieuwe waarden, inzichten, en uitgangspunten, levend vanuit een besef van samenhang en medemenselijkheid.”Die nieuwe leiders, de volgende generatie van cultuurmakers, melden zich in snel groeiende aantallen. Wijffels noemt hen de “cultural creatives”omdat zij een nieuwe beschaving aan het scheppen zijn.

Niet alleen in financieel-economisch en organisatorisch opzicht krijgen we de rekening gepresenteerd van het opereren vanuit een deelbelang in plaats vanuit het grote geheel. Ook in ecologisch opzicht moet zich het tij keren, meldt Wijffels. Sinds augustus vorig jaar leven we – v.w.b. visvangst, zoet water, de bossen voorraad en de voorraad vruchtbare langbouwgrond – niet meer van de “rente” maar van de “hoofdsom”. Er is een “overshoot” aan consumptief gebruik, dat ons vroeger of later gaat opbreken, met alle onrust en conflicten vandien, als we niet ingrijpen. Wijffels haalt Gerald Diamond’s boek “Collapse” aan, waarin Diamond concludeert, dat samenlevingen (zoals de Maya’s) instorten door twee oorzaken: 1 overexploitatie van natuurlijke hulpbronnen en 2 het verzet van de heersende elite tegen noodzakelijke veranderingen.

Wat mij persoonlijk aanspreekt, is, dat Wijffels’ betoog niet ophoudt met het hijsen van de stormbal maar ook een aantal positieve ontwikkelingen aangeeft, die ons hoopvol kunnen stemmen. Zo wil Unilever de komende 10 jaar zijn ecologische “footprint” tot 50% van nu terugbrengen. En Mars leidt een beweging om de cacao industrie duurzaam te maken door nadrukkelijk rekening te houden met de belangen van de cacaoboeren. Het motto: “Farmers First”. Het nieuwe werken richt zich al enige tijd niet op een “aanwezigheidscontract” maar op processen, die zich naast resultaten ook richten op ontplooiing en voldoening van werkers met meer keuze van waar en wanneer zij werken. Maatschappelijke veranderingen worden niet meer aangestuurd door een bovenlaag in de samenleving, die vertelt hoe het moet, maar vindt dwars door de samenleving, vaak aan de voet (“grassroots”) plaats. De nieuwe social media spelen hierin een versnellende rol, zoals we bij de “Arabische Lente” hebben kunnen zien. Voor het duurzaam omgaan met natuurlijke hulpbronnen is er de “Cradle to cradle” beweging, die snel om zich heen grijpt. Tapijtbedrijf Desso is voor zijn business model overgestapt van “productie en verkoop” naar dienstverlening in de vorm van het verhuren van vloerbedekking, die eigendom van Desso blijft. Om maar een voorbeeld te noemen.

Bij het inslaan van nieuwe wegen loopt onze huidige westerse cultuur (“ieder voor zich, de sterkste wint de concurrentieslag”, egocentrisch kapitalisme met korte termijn winst als enig doel) vooral ons in het Westen voor de voeten, stelt Wijffels. Gelukkig hoeven andere culturen niet dezelfde omslachtige en tijdrovende bewustwordingsweg te volgen, die wij in het Westen kennelijk nodig hadden.

De financiële en economische crisis is onze eigen “schuld”: voortgekomen uit het winstbejag en ongeduld van mensen, die vanuit niets iets wilden maken zonder daar een reële bijdrage tegenover te stellen. De crisis is in feite een vertrouwenscrisis en daaronder een identiteitscrisis. Meer dan ooit speelt de vraag wie wij als samenleving willen zijn. Die vraag kunnen we alleen van binnenuit, in verbinding met wie Wij in wezen zijn, beantwoorden.

In alle integriteit en met de moed van onze overtuiging.